Over
Het handschrift van Lucebert
Veel is er geschreven over de dichter Lucebert. Veel is er geschreven over de
beeldend kunstenaar Lucebert. Bijna niets is er te vinden over de relatie tussen
beiden. Lucebert praatte er zelf in interviews omheen:
''M'n inborst bergt misschien twee zielen.
Ben ik als dichter de spraakzame die hier en daar stilte oproept en als schilder de zwijger die zo nu en dan 'lawaai' maakt?
Hoe het ook zij, voor mij is het dubbeltalent niet problematisch.''
Ik ben bij het werk te rade gegaan. De poëzie las ik om de visie van de dichter op de beeldend kunstenaar te ontdekken. In het atelier dompelde ik me onder in een overvloed van duizenden, nog ongeziene tekeningen op zoek naar de visie van de tekenaar op de dichter. Ik koos voor de tekeningen omdat Lucebert dagelijks tekende, als schreef een artistiek dagboek.
Bij mijn zoektocht kwam ik allereerst allerlei gemeenschappelijkheden tegen: beelden en figuren die in de poëzie voorkomen, duiken ook regelmatig tussen de tekeningen op, denk aan paarden, engelen, narren, clowns, keizers, vogels, honden, maskers, dansers, theatrale figuren, figuren waarin de ogen domineren. Ook op het dieperliggende niveau van de werkwijze is die van de poëzie verwant aan de werkwijze in de tekeningen. In zijn tekeningen laat Lucebert zich leiden door het toeval van vlekken, kapotte pennen of penselen, het soort papier, inkt, verf, kortom alles wat aan tekenen materiaal is; in zijn poëzie laat hij zich leiden door het vlekkige van de woorden in hun betekenis of klank, het woordbeeld; maar ook de beelden die hij voor ogen heeft als hij schrijft, bewerkt hij als het ware; hij vernevelt, verschemert, vervlekt ze zodat ze in andere beelden kunnen overgaan.
Onder die gemeenschappelijkheid ontdekte ik ook een strijd tussen beide zielen. De tekeningen gaven mij een nieuw zicht op het dichterschap van Lucebert. Ik heb een heel ander beeld gekregen van de ontwikkeling van het dichterschap, zowel in de manier van schrijven als in de thematiek. De Lucebert die iedereen kent is die van de levenslustige rebel die een nieuwe lichamelijke taal ontwikkelt, die zijn streven naar taalvernieuwing onder de noemer brengt van de analfabetische naam.
Het vloeiende, altijd maar doorstromende handschrift van de tekenaar Lucebert maakt zichtbaar dat stilstand en stagnatie de poëzie gaan beheersen. Altijd krijgt hij weer het stempel ''Keizer der Vijftigers'', zelf ziet hij zich als nar. Het dichterschap loopt zo vast dat Lucebert vanaf begin jaren zestig twintig jaar lang alleen nog af en toe een gelegenheidsgedicht schrijft. Als hij dan na twintig jaar weer bundels schrijft, is dat uit een bittere noodzaak die hem veel zelfoverwinning kost.
Beeldende
kunst daarentegen betekent voor Lucebert vreugde. Typerend is een klein gedicht
dat hij schreef voor een tentoonstellingscatalogus:
ik ben gaudium geluk die op alle
achterkanten doen mag wat ie wil
op de ruggen van de mensen schilder
ik hun meest eigenlijk
portret en op de achter
kant van elk boomblad
tekende ik een spotvogel
Het is in de tekenkunst dat Lucebert uiteindelijk een vorm vindt voor zijn
verlangen naar een lichamelijke taal en de analfabetisch naam. Talloze
tekeningen zijn te lezen als teksten in een hoogstpersoonlijke kalligrafie. Ze
bevinden zich verspreid in alle mappen met tekeningen over alle haren. In Het
handschrift van Lucebert is een twintigtal daarvan opgenomen.
In die mappen deed ik nog een bijzondere vondst. Weg geplakt onder een huiselijke tekening zat een vel waarop Lucebert een scenario noteerde van een film over zijn eigen kunstenaarschap. Hij zou zichzelf niet tonen als de rebelse keizer of de keizerlijke rebel, maar als minnedichter en schilder in een lange traditie van sociaal bewogen, realistische schilderkunst.
U vindt een beschrijving van dat scenario in het
laatste hoofdstuk van het boek. In de vijf hoofdstukken daarvoor geef ik
afwisselend vanuit het perspectief van de dichter en vanuit het perspectief van
de tekenaar mijn visie op de dubbelkunstenaar Lucebert. rudo Hartman heeft er
voor de Historische Uitgeverij een prachtig boek van gemaakt met 117 niet eerder
gepubliceerde tekeningen in full color.
Het handschrift van Lucebert is te bestellen via de
boekhandel of via
www.historischeuitgeverij.nl